Արևմտահայաստանի իրենց պապենական տուներէն ժամանակաւոր դուրս ելողի հոգեբանութեամբ` Հալէպ հասած տեղահանուածներու կարաւանները իրենց հետ կը բերէին նաև գաւառներու նիւթական մշակոյթի ընտիր նմոյշներ: Անոնք դոյզն կասկածն անգամ չունէին, որ շուտով պիտի վերադառնան իրենց տուները… Վերադարձի սպասման օրերը հիւսելուն հետ հիւսեցին հայկական ձեռագործներ, չիմանալով նոյնիսկ, որ այդ գործերը միսիոնարներու ճամբով Եւրոպա պիտի հասնէր և այնտեղ բարձրօրէն արժևորուէր:
Սիրունը ասեղնագործը սորված է երբ տակաւին 12 տարեկան էր: Կը յիշէ, որ Պերեճիքցի մայրիկ մը այս աշխատանքի գաղտնիքները աւանդած է իրեն և ինք տարիներէ ի վեր իր սորվածը կ՛աւանդէ նորահաս սերունդին:
Սիրուն Եագուբեան (ասեղնագործի վարպետ) - Հայկական ձեռագործները մեր մշակոյթն են և պէտք է սորվին մեր երիտասարդները: Ասեղնագործը ձեռագործներուն մէջ ամէնէն գեղեցիկն ու ամենահինն է, ես սորված եմ պերեճիքցի 75 տարեկան տիկինէ մը: Ասեղնագործը պիտի աշխատիս ճերմակ և պէժ թելերով և տիամսէ թել պիտի ըլլայ:
Սիրունը կը բացատրէ, որ ասեղնագործին թելը որքան բարակ ըլլայ գործը այնքան արժէք կ՛ունենայ:
Ծովիկը Մարաշի գործի հմուտ վարպետ է, ան մանրամասն կ՛իմանայ իւրաքանչիւր ասեղի անունն ու աշխատանքի կերպ:
Ծովիկ Եափուջեան-Աբիկեան (Մարաշի գործի ուսուցիչ) - Տեսակաւոր ասեղներ ունի, հիմա որ դիմացս դրուած է մախաս կ՛ըսեն, մկրատ, կայ շուշանը, պարտախզըն, սուրճի գաւաթի պէս օրինակներ, որ Ֆընճան կ՛ըսենք, եօթը լեռնային ծաղիկներու գոյներ կան…
Ծովիկը նշեց, որ Մարաշի գործը ընդհանրապէս թաւշեայ կամ քեթէն կերպասի վրայ կ՛աշխատին: Ան հետաքրքրութեամբ պատմեց, որ իր աշակերտներէն մէկը ամիսներ առաջ իրմէ սորվածը whats app-ի ճամբով յաջողած է Այնճար ապրող իր քրոջը սորվեցնել:
Ծովիկը արտայայտուեցաւ, որ նոր սերունդը նախանձախնդիր է իր տունը հայկական ձեռագործներով զարդարելու և զանոնք որպէս ժառանգ իր զաւակներուն ու հարսերուն աւանդելու:
Թրուանտան թէև Սասունցի է, սակայն Վանի գործի սիրահար է:
Թրուանտա Հադաթ (Վանի գործի վարպետ) - Վանի գործին մէջ օրանժ գոյնն է, կապոյտն ու կանաչը:
Քիլիսցիները եւս ունէին իրենց յատուկ մաքուքի գործը նաև ծրարի ձեռագործը (ցոյց տալու պատկերներ) և բացատրեցին, որ այս օրերուն կտաւէ ծրար գործածողներ չմնալու պատճառով, ապա այդ հնագիտական արժէք ունեցող գործերը կը գործածուին որպէս սեղանի ծածկոցներ:
Հալէպի մէջ մեծաթիւ մալաթիացի չմնալով հանդերձ, անոնց ձեռագործները մոռացութենէ փրկուած են: Մալաթիայի գործը ծանօթ է որպէս ուրկանաձև հիւսուածք, որուն բացուածքները լեցնելով կարելի է գեղեցիկ պատկերներ գծագրել:
Այնթապցիները, որոնք սփիւռքի մէջ ծանօթ են իրենց հնարամտութեամբ ու ճարպիկութեամբ, ձեռարուեստի մէջ եւս ցոյց տուած են իրենց շնորհքները: Այնթապի գործի ասեղները անուանուած են ընտանիքներու մականուններով, այսպէս այն ընտանիքը որ յատուկ նախշերով Այնթապի ձեռագործի նոր նմոյշներ ստեղծած է, ապա այդ օրինակը կոչած է իր ընտանիքի ազգանունով: Այդ անունները մինչ օրս պահուած են և անոնց մասին մեզի պատմեց գործի մասնագէտ Սեդան:
Սեդա Վանեսեան (Այնթապի գործի վարպետ) - Ունինք բաւական ասեղներ` Խաչլի, Չիթիմէ Բայամ, Ոսպ, Ճիմէլեա, կտորը անպայման պէտք է գործածուի Լոնտրա Քեթէն, ասիկա ամենածանր կտորն է Այնթապի գործին համար:
Սեդան յստակացուց, որ հայկական ձեռագործներուն մեծ մասի աշխատիլը՝ ամիսներ թերևս տարի կը տևէ:
Սեդան յիշեց նաև այն միսիոնարներուն անունները, որոնք Արևմտահայաստանի մէջ չքաւոր հայ կանանց օգտակար դառնալու համար անոնց աշխատած ձեռագործները կը տանէին Եւրոպա և այնտեղ կը վաճառէին:
Նուրիձան քիլիսցի է, բայց 28 տարիէ ի վեր Ուրֆայի և Տիգրանակերտի ձեռագործներու մէջ հմտացած է և կը դասաւանդէ այդ գործերու հիւսուածքի կերպերը:
Նուրիցա Կարամինասեան (Ուրֆայի և Տիգրանակերտի գործի վարպետ) - Ուրֆայի և Տիգրանակերտի գործը բնութիւնը կերպասի վրայ անցնելն է, մետաքսի վրայ կ՛աշխատին` մետաքս դերձանով, Ուրֆայի ծաղիկը մութ անտառային ծաղիկներն են, որ միւսներուն չի նմանիր:
Սուրիահայ Օգնութեան Խաչը հայկական արժէքներու պահպանման և աւանդման իր նուիրական առաքելութեան շարքին ստանձնած է նաև հայկական ձեռագործներու բարձրարժէք օրինակները ոչ միայն պահելու այլև զանոնք սերունդներու աւանդելու գործը:
Շողիկ Տէր-Պօղոսեան (Սուրիահայ Օգնութեան Խաչի շրջանային վարչության անդամ) - Մեծ Եղեռնէն ետք գաղթական հայուհին կրցաւ զարգացնել, տարածել և պահպանել արևմտահայ գաւառներու ասեղնագործութեան հարուստ աւանդը, կազմակերպեց և կը շարունակէ կազմակերպել դասընթացքներ հմուտ և վաստակաշատ վարպետներու միջոցաւ և իր լաւագոյնը կ՛ընէ արևմտահայ ասեղնագործութեան աւանդը փոխանցելու նորահաս սերունդին:
Միութիւնը տարեկան դրութեամբ քանի մը ամսուան վրայ երկարող հայկական ձեռագործներու դասաւանդութիւններ կը կազմակերպէ նպաստելով՝ թէ հայ կնոջ ապրուստի միջոց ապահովելու, թէ հայկական մշակոյթի արժէքները կորուստէ փրկելու գործին:
